صنایع دستی در افغانستان مانند گنجینه‌ای از فرهنگ‌های اصیل از گذشتگان به نسل‌های آینده رسیده و امروزه جایگاه خوبی را در جهان به خود اختصاص داده است. اما مشکلات و موانعی، چهره این میراث گران‌بها را زرد کرده است.
در خیابان‌های کابل، هرات، بلخ و یا هر شهر دیگر افغانستان که قدم می‌زنی، مغازه‌هایی خودنمایی می‌کنند که صنایع دستی افغانستان در آن‌ها عرض اندام می‌کند. صنایعی که هرکدام از آن‌ها نشان‌گر پشتوانه عظیم فرهنگی یک ملت است.
با چرخ‌زدن کوتاهی می‌توان به راحتی به تمدن چندهزار ساله افغانستان پی برد. تمدنی که خود را در قالب هنرهایی نشان می‌دهند و حالا به صنایع دستی این کشور بدل شده‌اند.
آمیزش زندگی مردم افغانستان با صنایع‌دستی
در گوشه و کنار افغانستان، جلوه‌هایی از صنایع دستی کشور به چشم می‌خورد. از نقوش و طرح‌های روی قالی زیر پای پادشاهان بزرگ گرفته تا اندورنی خانه‌های محقر مردم افغانستان همگی با هنر و صنایع دستی این کشور آمیخته است.
صنایع دستی مردم افغانستان از گذشتههای دور، شهرت خاصی داشته و شماری از مردم این کشور از راه فروش این محصولات نیازمندی‌های اقتصادی خود را مرتفع می‌سازند.
صنایع دستی به نوعی از فعالیت گفته می‌شود که در آن لوازم تزئینی و کاربردی تنها با استفاده از دست یا ابزار ساده ساخته می‌شود.
آن‌چه از نام صنایع دستی برمی‌آید، این است که در پس این کارهای تزئینی، هنر و تمدن چندین هزارساله و غنی نهفته است.
گلیم، فرش، گبه، قلمزنی، شیشه‌گری، منبت کاری، مینا کاری، سفال، چوب، چرم و … از صنایع دستی مطرح در دنیا می‌باشند.
امروزه صنایع دستی در کشورهای مختلف دنیا از جایگاه بالایی برخوردار بوده و یکی از منابع اقتصادی آن‌ها به شمار می‌‌آیند. در کشورهایی مانند افغانستان صنایع دستی بر خلاف کشورهای پیشرفته هنوز هم حالت سنتی خود را حفظ کرده و به حرفه‌ای برای کسب درآمد مردم این کشور تبدیل شده است.
صنایع دستی معروف افغانستان
دانشمندان و محققان، صنایع دستی افغانستان را در سه بخش مطالعه می‌کنند. صنعت باستانی، قرون وسطی یا دوره پس از اسلامی و صنایع معاصر.
از صنایع دستی مهم افغانستان نیز می‌توان به قالی‌بافی، صنایع ابریشم، صنعت نجاری و ساختن اشیاء چوبی، نمدبافی، جاجیم بافی، خورجین بافی،گلیم بافی، پوست بافی، چرم دوزی و خامک دوزی اشاره کرد.
ابریشم‌بافی، بیش‌ترین سابقه را در میان سایر صنایع‌دستی افغانستان دارا می‌باشد. این صنعت ابتدا از هرات برخاسته و به شهرهای دیگر نیز ورود پیدا کرده است.
نمد و گلیم که در گذشته از صنایع دستی با اهمیت زنان مناطق کوهستانی افغانستان به شمار می‌رفت و از پشم گوسفندان این منطقه تهیه می‌شد، اکنون به دلیل عدم حمایت دولت به دست فراموشی سپرده شده و جای خود را به تولیدات صنعتی کشورهای دیگر مانند چین، ایران و ترکیه داده است. گلیم از پر طرفدارترین صنایع دستی افغانستان می‌باشد.
در خصوص تاریخچه صنایع دستی در افغانستان نقل قول‌های فراوانی وجود دارد. اما چیزی که در نتیجه مطالعه تاریخ بدست می‌آید این است که در زمان سلطنت کوشانی‌ها مجسمه‌سازی، نقاشی، حکاکی، و ضرب سکه به اوج خود می‌رسد.
معماری، کاشی‌کاری، سنگ‌تراشی و ده‌ها نوع صنعت دیگر در زمان غزنویان رواج خوبی یافت. بناهای تاریخی و معماری‌های اصیل در هرات و دیگر شهرهای افغانستان نمونه‌ای از این صنایع است.
با گذشت زمان و ورود ماشین آلات به بخش صنایع دستی، صنایعی مانند گلیم بافی ،نجاری ،چرم دوزی، قالی بافی، گلدوزی، حکاکی و نقاشی به رونق خوبی دست یافت.
نقش زنان افغانستانی در احیاء و گسترش صنایع دستی کشور
زنان افغانستانی همواره در تولید صنایع دستی توانایی بالایی داشته‌اند و تلاش می‌کنند از این راه نیازهای اقتصادی خانواده خود را مرتفع کنند.
«قالی»، «گلیم»، «خورجین»، «برگ»، «نمد»، «سوزن دوزی»، «خامک دوزی» و فرش‌های سنتی جزئی از صنایع دستی زنان بامیانی به شمار می‌رود.
«کلاه با پوست قره‌قل»، «لباس ابریشمی»، «خامک دوزی» و «سراجی» نیز از جمله صنایع دستی ولایت «هرات» است.
زنان ولایت‌های «بلخ»، «سمنگان»، «سرپل» و «جوزجان» را انواع قالی، گلیم، «قرص دوزی»، «گلدوزی»، «چرمه دوزی»، «سوزن دوزی»، «شال بافی»، «یقه دوزی» زنانه و مردانه، خیاطی و دوخت ده‌ها مدل لباس افغانستانی تشکیل می‌دهد.
همان‌طور که گفته شد صنایع دستی نماد فرهنگ و تمدن یک کشور محسوب می‌شود و راهی است برای شناخت اقوام و سنت‌های آن. در واقع صنایع دستی هر کشوری افتخار ملی آن به شمار می‌آید و در حفظ و احیای آن نباید کوتاهی کرد.
افغانستان کشوری پر افتخار از نظر صنایع دستی بوده که در بسیاری موارد منبع درآمد خانوارهای افغانستانی بحساب می‌آید. زنان، مردان و حتی کودکان زیادی در افغانستان به این حرفه روی آورده‌اند.
امروزه مغازه‌ها و کارگاه‌های کوچک چرم در کابل به چشم می‌خورد که مشتری‌های زیادی در داخل و خارج از این کشور دارد. چرم امروزه به یکی از محبوب‌ترین صنایع دستی در دنیا بدل شده است.
مشکلات موجود بر سر راه توسعه صنایع دستی در افغانستان
اما بر سر راه توسعه و احیای این صنایع در افغانستان مشکلات و چالش‌های فراوانی وجود دارد. عدم حمایت از سوی دولت باعث شده تا این صنایع در معرض نابودی قرار گرفته و افرادی را که به این حرفه مشغول هستند، نگران کند.
با گسترش زندگی شهرنشینی و دور شدن از روستا و فضاهای روستایی و محدود شدن تعداد دامداری‌ها صنایع دستی آسیب جبران ناپذیری می‌بیند. همچنین نبود بازاری مناسب برای فروش از عواملی است که صنایع دستی را به انزوا می‌کشاند.
صنایع دستی، یکی از منابع درآمد افغانستان به‌شمار می‌آید که می‌تواند علاوه بر بهبود وضعیت اقتصادی کشور و افراد آن، در جذب توریسم و گردشگری تاثیر مثبتی بگذارد. اما مشکلاتی نظیر جنگ و ناامنی، عدم حمایت از سوی دولت، نبود سیستمی جامع برای حمایت از شاغلان در این حرفه و نبود تعرفه‌های مشخص در امر صادرات، باعث شده تا این صنایع در افغانستان گسترش و توسعه آنچنانی نیابد.
۱۰فارس، نوشت: جون، روز جهانی صنایع دستی نامیده شده است. با وجود گسترش زندگی ماشینی در جهان و ورود ماشین آلات به جوامع بشری و ظهور هنرهای جدید اما همچنان صنایع دستی طرفداران مخصوص به خود را در دنیا دارد.
اما نکته حائز اهمیت این است که انسان‌ها بعنوان پشتوانه فرهنگی و ملی لازم است تا از صنایع دستی حفاظت کرده و در گسترش و توسعه آن کوشا باشند.
نویسنده:علی سلطانی هروی
شما اولین دیدگاه را ثبت نمایید.