«کتیبه رباطک» در سال ۱۹۹۳ میلادی از روستایی به نام «رباطک» واقع در غرب سرخ کوتل، در میانه راه «پلخمری» و «ایبک» کشف شد که در آنجا آثار هنری فراوانی از دوره کوشانی یافت شده است.
در کشاکش رویدادهای سیاسی تابستان سال ۱۳۷۲ در افغانستان، هیچکس نمی‌دانست که کشاورزان روستای «کافر قلعه» در «رباطک»، سنگ‌نبشته‌ای در بازمانده‌های شهر کهن کوشانیان یافته‌اند که به زودی پرده از بسیاری ناگفته‌ها و نادانسته‌ها در زمینه تاریخ فرهنگ و زبان‌های خراسان قدیم برخواهد داشت.
رباطک، نام شهر کوچکی است که در شرق ولایت سمنگان و شمال باختری ولایت بغلان در شمال افغانستان، این شهر در فاصله ۴۰ کیلومتری شمال باختری محوطه باستانی «سرخ کتل» جای دارد.
رباطک و سرخ کتل، هر دو از بازمانده‌های شهرهای بزرگ کوشانیان هستند که آثار هنری فراوانی از دوره کوشانی در آنجا یافت شده است.
زبان بلخی یکی از زبان‌های خراسان میانه شرقی است که برای چندین سده در میان ساکنین مناطق شمالی افغانستان رواج داشته و علی رغم ۲ سده تسلط اسکندر مقدونی و جانشینان وی بر این سرزمین هیچگاه از رونق آن کاسته نشد.
کتیبه رباطک پس از کتیبه سرخ کتل از مهم‌ترین کتیبه‌های زبان بلخی به شمار می‌رود که افزون بر ارایه آگاهی‌های ارزشمند در زمینه زبان شناسی تاریخی زبان‌های خراسان قدیم، از جهت اشتمال بر داده‌های تاریخی مربوط به عصر کوشانیان از اهمیت خاصی برخوردار است.
کتیبه رباطک، سنگ‌نوشته‌ای است که حدود ۹۰ سانتیمتر طول، ۶۰ سانتیمتر عرض و ۴۰ سانتیمتر ضخامت دارد.
بر یک سوی این سطح سنگی، نوشته‌ای به زبان و خط باختری (خطی بر اساس الفبای یونانی) در ۲۳ سطر نویسانده شده که بخش‌هایی از آن به مرور زمان دچار فرسایش و تخریب شده است.
هر سطر کتیبه در حدود ۵۰ حرف و در مجموع قریب ۱۲۰۰ حرف دارد.
این کتیبه به فرمان «کَـنـیـشـکَـه» پادشاه بزرگ و مشهور کوشانی در سده نخست میلادی و در نخستین سال پادشاهی وی نوشته شده است.
از زمان دقیق آغاز پادشاهی کنیشکه اطلاعی در دست نیست و بحث و بررسی‌ها پیرامون آن همچنان ادامه دارد، این فرمان، کهن‌ترین کتیبه کوشانیان دانسته می‌شود که تاکنون بدست آمده است.
متن زیر، گزارشی فارسی از بخش‌های سالم باقی مانده فرمان‌نامه رباطک است که کوشش شده تا ترتیب واژگان تا جای ممکن همانند متن اصلی باشد:
«کـنـیـشـکـه کـوشـانـی، رهایی‌بخش بزرگ، نیکوکار، فرمان روای دادگر، شایسته نیایش یزدان، که فرا دست آورد پادشاهی را به خواست نَـنَـه و به خواست همه دیگر ایزدان. که بیاغازید نخستین سال را به خشنودی خدایان. او صادر می‌کند یک فرمان به یونانی و سپس بیان می‌دارد به زبان آریـایـی. . . . «سَـکِــتَـه»، «کَــئـوسـانـبـی»، «پـاتـالی‌پـوتـرا»، «چـامـپا» . . . پادشاه کنیشکه به «شـافـر نـوکـونْــزوک/ ناقَــنـزاق» فرمان می‌دهد نیایشگاه بزرگی به نام ایزدان در سرزمین . . . برای ایزدان بسازد و در آن تندیس‌های ایزدبانو «مَـه» در برترین جا، خدای «آرمــوز» آفریننده خوشی‌ها، «آردوخــش»، «سـروشَــرد»، «نَـرسَــه»، «مـهــر»، «مَـهَـشـان» و «ویـنـک» تراشیده و گذاشته شوند. همچنین فرمان می‌دهد که تندیس این شاهان را بسازند و در نیایشگاه بگذارند: «شـاه کـوجـولَـه کَــدفـیـز»، پدر پدر بزرگ، «شـاه ویـمَـه تَـکــتـو» پدر بزرگ، «شـاه ویـمَـه کَـدفـیـز»، پدر و خود «کـنـیـشـکـه» . . . باشد تا آن ایزدان، یاری‌رسان شـاه شـاهـان کـنـیـشـکـه باشند.»
کتیبه رباطک پس از مدتی، از قرارگاه والی بغلان به موزه ملی افغانستان در کابل منتقل شد و شنیده‌ها حاکی از آن است که این سنگ‌نبشته ارزشمند و بی‌همتا در زمان تسلط حکومت طالبان بر افغانستان به همراه تعدادی از آثار دیگر موزه به یک مجموعه‌دار خصوصی به نام «نصیراله بابر» فروخته شد، این کتیبه اکنون در موزه ملی افغانستان در کابل نگهداری می‌شود.
آدرس: در میانه راه لخمری و ایبک، روستای رباطک
نویسنده:علی سلطانی هروی
شما اولین دیدگاه را ثبت نمایید.