«تخت صفر» بزرگترین تفریح گاه ولایت هرات

«تخت صفر» بزرگترین گردشگاه شهر هرات در غرب افغانستان است که قدمتی دیرینه دارد و از قرن نهم هجری اهالی این شهر برای تفریح و سپری کردن ایام فراغت به دامنه‌های سر سبز این منطقه می‌رفتند.

این گردشگاه خوش آب و هوا، در ۴ کیلومتری شمال شرق شهر هرات در دامنه ارتفاعات قرار داشته و از شمال کوه گازرگاه مزار خواجه عبدالله انصاری، تا غار درویشان ادامه دارد و از شهرت تاریخی فراوانی برخوردار است.

تخت صفر از جمله تفریحگاه‌های سرسبز و خوش منظر هرات است که در نیمه اول قرن نهم هجری قمری توسط «سلطان حسین بایقرا» بنیانگذاری شده است.

زنده یاد «فکری سلجوقی» مورخ و تاریخ نگار هرات، در مورد پیشینه تخت سفر چنین نوشته است: این باغ با صفا را سلطان حسین بایقرا احداث کرده است.

در این باغ قصری عالی بنا کرده بودند که تا چند سال پیش آثار آن باقی و پایه‌های آن عمارت در نهایت متانت بر جای بود و از جوی سلطانی، این باغ شاداب می‌شد و فواره‌ای از مرمر ساخته بودند که آب به ارتفاع ۵ متر ارتفاع می‌گرفت.

در گذشته‌های دور، تخت صفر برای وداع با مهمانان و بزرگان هرات که قصد سفر به بلخ، سمرقند و مرو را داشتند، اختصاص یافته بود.

در زمان «محمد ظاهر شاه» بود که تخت صفر دوباره آباد شد و در آن درختان سرو و کاج نشاندند و ارغوان‌های سرخ و زرد که ظاهراً از همان عصر سلطان حسین باقی مانده بود سیرآب و سرسبز شد، همان فواره تاریخی از زیر خاک بیرون آمد و دوباره آب جاری شد.

«رسول پویان»، نویسنده و محقق در کتاب «جغرافیه عمومی هرات» نوشته است که در زمان «محمد قاسم خان» نائب الحکومه هرات، ۲ عمارت برای کافه و برای نشستن در آن احداث شد.

در دوره «عبدالله خان ملکیار» والی هرات ۲ حوض آب بازی ساخته شد، باغ آن وسیع تر و درختان بیشتری در آن کاشته شد.

تخت صفر دارای موقعیت طبیعی خوب و آب و هوایی گوارا است و اراضی موج‌دار و طبقه‌دار به آن امتیاز ویژه‌ای داده است.

«ولی شاه بهره»، پژوهشگر و نویسنده در کتاب «هرات نگین خراسان» موقعیت فعلی تخت صفر را چنین توصیف کرده است: از پنجره ۸ ضلعی روی تپه مرتفع شمال این گردشگاه، تمام شهر هرات را می‌توان به تماشا نشست و در دیگر مکان‌های آن به تماشای شام و غروب هرات مشغول شد و به این سان زنگ غم و اندوه را از دل زدود.

تخت صفر یک بار دیگر می‌خواهد سرسبزی و طراوت پیشین خود را به دست آورد و نگین جا و تفرج گاه هرویان شود.

گل‌های ارغوان تخت صفر در فصل بهار از جمله ارزش‌هایی است که چشم دل هر بیننده‌ای را روشن و دماغ جان را معطر می‌سازد.

تماشای غروب و شام هرات از این منطقه دارای منظره زیبایی است که دیدن شهر بسیار تماشایی می‌شود.

حوض‌های آب، فواره آبی، میدان‌های ورزشی و پهلوانی و دوچرخه سواری از جمله امکانات تخت صفر بوده که از گذشته تا کنون باقی است و در سال‌های اخیر شهر بازی نیز در این گردشگاه راه اندازی شده است.

در کتاب «جغرافیه عمومی هرات»، آمده است که در جریان تجاوز شوروی و جنگ‌های پس از آن، تخت صفر تخریب شد و درختان «ناژو»، ارغوان‌های زیبا و دیگر اشجار آن خشکید و فضای سبزش از بین رفت و بازسازی مجدد این تفریح گاه در سال ۱۳۶۸ به کوشش «فضل الحق خالقیار والی هرات» به طور ابتدایی آغاز شد.

آنگونه که «ولی شاه بهره» نوشته است، بعد از پیروزی حکومت مجاهدین در سال ۱۳۷۲ مجددا به همت «محمد اسماعیل خان» والی هرات، تخت صفر بازسازی و سرسبز شد و ساختمان بزرگی به نام «خانه جهاد» در فراز کوه سمت شرقی تخت صفر احداث شد.

یکی از شاعران قدیم این خطه تخت صفر را چنین وصف کرده است:

بر تخت سفر چو پاگذاری

پا بر خط استوا گذاری

تا سبزه او زسنگ رسته

یک گل به هزار رنگ رسته

فواره اش از شتاب جستن

مضمون ندهد به دست بستن

بیند چو به زیر پا شتابش

گردد سر آسمان ز آبش