آرامگاه «بهلول دانا» در غزنی

در شمال شهر غزنی در میان مناره‌های قدیمی شهر و در منطقه‌ای موسوم به شهر کهنه، آرامگاهی قرار دارد که مردم آن را به نام بهلول دانا می‌شناسند.

این مقبره، زیارتگاه خاص و عام است و بسیاری از مردم به آن نگاهی قدسی و مبارک دارند.

در احوالات بهلول در هیچ کتاب تاریخی، چیزی وارد نشده اما در غزنی شماری از فرهنگیان بر این باورند که وی معاصر «سلطان محمود» و «سلطان ابراهیم غزنوی» بوده و در آن زمان از شأن و منزلت بالایی در نزد سلاطین برخوردار بوده و شاهان به وی ارادت بسیار داشتند.

در باب شناخت شخصیت بهلول محققین و مورخانی از جمله «معین احمد حقیقی اسفندوی» در شماره  ۱۳ سال ۱۳۴۱ روزنامه «سنایی» به استناد «استاد خلیلی» نوشته: در صحن زیارتگاه بهلول روبروی آرامگاه وی سنگی دیده شده است که بر خلاف معمول و در هر دو طرف آن تاریخ نوشته شده و نام «شیخ دولت علی ابن برهان» در آن ثبت گردیده و یک کلمه در قسمت شرقی سنگ به ملاحظه می‌رسد که از آن کلمه بهلول استخراج می‌گردد و این کلمه همان است که مزار حضرت بهلول بدان نسبت داده شده است.

استاد خلیل الله خلیلی معتقد بود که انتساب نام بهلول از همین سنگ استخراج شده و بر زبان عوام جریان یافته است در کتیبه مذکور کلمه بهلول این طور درج گردیده «بهلولی الثامن العشرمن شهر ذی الحجه» یعنی سال ۷۹۳ که باسلطنت «امیر تیمور لنگ» نزدیکی می‌کند و بهلول تخلص یا بقیه اسم وی می‌باشد.

در مقابل اعتقاد استاد خلیلی، شماری از فرهنگیان غزنی باور دارند که نام اصلی بهلول، «امام زاهد» بوده اما از آنجایی که بهلول دیگری در دوره‌های صدر اسلام، از عرفا، سالکان و عالمان مشهور روزگار بوده و بهلول غزنوی نیز در این زمینه‌ها، شباهت بسیاری به وی داشته است، به بهلول معروف شده است.

مردم غزنی همچنین از بهلول به عنوان مردی صاحب کرامات یاد می‌کنند و معتقدند که وی مردی عارف، شاعرمشرب و هنجارشکن بوده است.

این در حالی است که گروهی از مردم، دیوان اشعاری را نیز به بهلول دانا نسبت می‌دهند، اشعاری که اگرچه گفته می‌شود مشحون از مفاهیم بلند عارفانه است اما پریشان و ناپخته به نظر می‌رسد.

مقبره بهلول اخیراً از سوی اداره اطلاعات و فرهنگ غزنی، بازسازی شده و بر فراز آن یک گنبد ۶ متری و در قسمت پایین آن، یک سردابه بزرگ ساخته شده است.

این در حالی است که به گفته شماری از پژوهشگران مسایل تاریخی در غزنی، یک بهلول دیگر نیز در متون تاریخی مربوط به دوره غزنویان حضور دارد که گمان می رود برادر «سلطان محمود غزنوی» بوده است.

مقبره بهلول برادر سلطان محمود، در قریه‌ای معروف به همین نام (بهلول) قرار دارد اما مقبره بهلول دانا (امام محمد زاهد) بر فراز تپه‌ای در شهر کهنه غزنی است.