مسجد جامع هرات

مسجد جامع بزرگ هرات از جمله آثار تاریخی افغانستان می باشد. مسجد جامع هرات یا مسجد جمعه هرات از مساجد کهن با بیش از ۱۴۰۰ سال قدمت و مساحتی ۴۶۷۶۰ متر مربعی با معماری باارزش در شهر هرات است که بیشتر گسترش آن در دوره تیموریان بوده است.

این مسجد را سلطان غیاث الدین غوری در سال ۵۹۷ ق. طرح ریزی نمود اما موفق به تکمیل آن نشد. جسد وی در سال ۱۲۰۲ میلادی در زیر گنبد در انتهای ایوان شمالی مسجد مدفون گردیده است.

تنها بخش کوچکی از مسجد عهد غوریان در درب ورودی جنوبی باقی مانده است. تزیینات دورهٔ غوری بعدها در زیر کارهای تزیینی دورهٔ تیموریان که مسجد را به ذوق و سلیقهٔ خود تزیین می نمودند پنهان گردیده بود که کارشناسان فن معماری در سال ۱۹۶۴ آن را بازیابی نمودند.

در اثر مرور زمان بخش زیادی از آثار تیموریان از میان رفته بود که در نوسازی هایی که در سال ۱۳۲۲ شمسی بر روی مسجد انجام گرفت بخشی از آن بازسازی شد.

این مسجد از جمله آثار تاریخی مهم در افغانستان می باشد .

هر بیننده ای که برای اولین بار این مسجد را می بیند در همان ابتدا مبهوت جلال و شکوه و معماری این مسجد با عظمت و زیبا خواهد شد.

این بنای زیبا و شگفت‌انگیز چند هزار سال قبل از اسلام معبد و محل عبادت آریائی ها در همین محل فعلی با ساختمانی کوچک و چوبی بوده که در سال ۲۹ هجری بعد از تشرف مردم هرات به دین مبین اسلام به مسجد تبدیل گردیده است .

برخی از شخصیت های بزرگ جهان اسلام در این مسجد تدریس می کردند که از آن جمله می توان از حضرت خواجه عبدالله انصاری و خواجه محمد تاکی نام برد.

مسجد جامع هرات در طول تاریخ فراز و نشیب های زیادی را به خود دیده است. در طول دوران های مختلف چندین بار تخریب و دوباره ساخته و یا ترمیم شده است.

درسال ۴۱۴ هجری قمری نیمی از مسجد که غالبا با چوب و رنگ آمیزی شده بود در آتش سوخت ولی به همت خواجه محمد تاکی و همکاری مردم دوباره ترمیم گردید . حدود دو قرن بعد نیز بر اساس پیشنهاد شیخ الاسلام فخرالدین رازی و به دستور سلطان غیاث الدین غوری با استفاده از خشت پخته، تزئینات و کاشی های فیروزه ای به شکل کنونی بنا گردید که با مرگ سلطان ، پسرش سلطان محمود برخی از کارهای باقی مانده از زمان پدرش را به اتمام رسانید. فلذا ساختمان فعلی مسجد جامع بر پایه معماری عصر تیموری ها بنا شده و بازسازی هائی هم که در این اواخر در آن صورت گرفته با اسلوب و معماری عصر تیموری ها همخوانی کاملی دارد.

بدنبال تخریب هائی که با حمله مغول ها به مسجد وارد شده بود ؛ در سال ۸۱۸ مجددا مسجد بازسازی و تعمیر گردید و مدرسه ای نیز بنام غیاثیه در شمال مسجد جامع ایجاد گردید.

در زمان فرمانروایی ملک معزالدین کرت پس از افزودن تزئینات جدیدی به مسجد ، خانقاهی نیز برای صوفیان ساخته شد. یکصد سال بعد هم در دوران زمامداری شاهرخ میرزا (از شاهان تیموری ) با استفاده از کاشی های معرق و خطاطی های زیبا ، رواق ها و دیوارهای مسجد به نقش و نگارهای رنگارنگ تزیین گردید.