باغ نمله؛ یادگاری از عصر بابری

در افغانستان، تنها باغی که هنوز شکل اصلی عصر بابری را حفظ کرده است باغ «نمله» در ۴۲ کیلومتری غرب جلال‌آباد است. افسانه‌های محلّی احداث این باغ را به «نورجهان»، همسر «جهانگیر» که باغ‌هایش شهرت دارد، نسبت می‌دهند.

در چین باغ‌های زیادی وجود دارد و تصویرهایی که نقاشان چینی با هنرنمایی‌های خاص خود کشیده‌اند، زیبایی آنها را با جلوه‌های خاصی نشان می‌دهند. باغهای ژاپنی نیز تحت تاثیر باغ‌های چینی طراحی شده است.

در افغانستان در ۲ طرف دریای‌های متعدد کابل «امو» هلمند «هریرود» صدها باغ احداث و برای سرسبزی و زیبایی شهرها به کار گرفته شده است.

در طول هزار سال گذشته باغ‌های غزنویان که ده‌ها باغ سلطنتی و صدها باغ مردمی زیبنده این شهر بود باغ پیروزی از جمله باغ‌هایی است که در تاریخ بیهقی به آنها اشاره شده است و محمود غزنوی (۳۸۹ ـ۴۲۱ هـ ق) به آن علاقه داشت.

محمود غزنوی دستور داده بود که وی را در آن باغ به خاک سپارند. «باغ محمودی»، «کوشک دولت» و «کوشک سپید» از دیگر آثار معروف عهد محمود بوده است. باغ عدنانی هرات نیز به جهت کوشکی که به فرمان مسعود غزنوی در آن ساخته بودند مشهور است.

فرخی درباره باغ نو سلطان محمود و کاخ و مجلس و دریاچه آن وصف جالبی دارد و ویژگی‌های این باغ را به گونه‌هایی، که در میان دیگر سروده‌های آن عصر نظیر ندارد، بیان می‌کند؛ احیاناً اگر باغی از مهلکه حوادث تاریخ نجات یافت به نسبت عدم مراقبت از آن نیز کاهش می‌یابد.

اما غوری‌ها بعدها باغ‌های بلخ و هرات و مشهد و نیشابور را با طرح جدید احیا کردند اما متاسفانه سیلاب خونین چنگیز همه آن زحمات و زیبایی‌ها را به آتش کشید و قتل‌های عام و مهاجرت‌های گروهی را بار آورد.

اما پس از آن خانواده تیموری هرات همه آن خسارات را جبران کرده و سیستم منظم باغداری رونق گرفت. باغ‌های هرات و کابل یقینا میراث گرانبهایی است که از آن دوره و یقینا بعدا از «بابر» و «اولاده» او باقی مانده است.

باغ نمله:

در افغانستان، تنها باغی که هنوز شکل اصلی عصر بابری را حفظ کرده است باغ نمله، در ۴۲ کیلومتری غرب جلال آباد، کنار راه قدیم کابل است. افسانه‌های محلّی احداث این باغ را به «نورجهان»، همسر «جهانگیر» که باغهایش شهرت دارد، نسبت می‌دهند.

جهانگیر در خاطرات خود به احداث باغ جهان آرا در ۱۰۱۶ در کابل اشاره دارد، اما از باغ نِمْله یاد نمی‌کند و تنها اشاره می‌کند که در بازگشت به هند، در آن حوالی به شکار رفته است.

جزئیات معماری دلالت بر این دارد که تاریخ این بنا میان پایان قرن دهم و آغاز قرن یازدهم است.

این باغ در طول ۱۵۰ سال گذشته با توجه بیشتر سلاطین و شاهانی چون «امیر عبدالرحمن»، پسرش و شخص «شاه امان الله» روبرو بوده است.

مشخصات باغ نمله:

این باغ محصور حدود ۴۰۰ صد مترمربع مساحت دارد و دارای بسیاری از خصوصیات اصیل بابری است؛ از جمله شبکه منظم نهرهای متقاطع که در امتداد آنها درختان سرو ناجو و میوه کاشته‌اند.

دیواره مشبک پشت آبشار دارای طاقچه‌های عمیقی است که بر روی آنها در پس آبشار شمع روشن می‌کرده‌اند و این از کارهای مطلوب آن عصر بوده است.

دو عمارتی که در وسط و شمال باغ جای دارد در زمان «امیر حبیب اللّه» ساخته شده است.

جاده بزرگی که از شمال تا جنوب باغ کشیده شده است عریض بوده بطوریکه چندین سوار می‌توانند پهلوی هم در حرکت باشند. در دو طرف جاده درختان بزرگی قد افراشته اند که از آغاز تأسیس باغ حکایت دارند.

در مقابل بنای شمالی به عرض یک مترو نیم و ارتفاع دومتر؛ آبشارهای زیبای شمال و جنوب آراسته و احداث شده است.

زیبایی دیگری که در میان این آبشارها است وجود حوض بزرگی است که توسط کانال پخته کاری شده زیرزمینی به شکل قنات به طول یک کیلومتر؛ آب را انتقال داده و در میان حوض به شکل فواره به ارتفاع ۳ متر آب را بلند می‌کند.

در زمان «شاه امان الله» مرکز تلفنی در این باغ ساخته شد و کابل‌های آن تا «کابل» و «جلال آباد» و «سروبی» و ولسوالی «حصارک» و «ماما خیل» و «آگام»انتقال داده شد.

درختان میوه از قبیل انار و گل‌های نرگس این باغ شهرت دارد، اما هنگامی‌که باغ ننگرهار احداث شد درختان میوه این باغ را به آنجا انتقال دادند و بجای آن درختان غیرمثمر میوه مانند سپیدار و چنار جای آن را گرفت.

تاکنون نیز بخشی از درختان میوه‌دار سالانه به اجاره داده شده و عواید آن به ریاست کشاورزی ننگرهار انتقال داده می‌شود.

گفتنی است در گذشته کارکنان این باغ به ۱۲۰ نفر می‌رسید که از تمامی حقوق و مزایا مستفید بودند.

در طول ۵۰۰ سال از احداث این باغ با تمام زیبایی آن پا برجا مانده است. مردم در مورد نگهداری این باغ با دل و جان کوشیده‌اند، بطوریکه برای عمران و آبادانی آن از منافع شخصی خود گذشته‌اند و در هنگام کمبود آب به هر طریق ممکن به آبرسانی باغ کوشیده‌اند.

توجه دولت‌ها در مورد نگهداری باغ ستودنی است چنانچه باغهای بعد از عصر بابری؛ در دوره بعدی رونق کار احداث و نگهداری باغ‌ها در پایان قرن سیزدهم در زمان حکومت «امیر عبدالرحمن» قابل توجه است.

قصرهای او در باغ‌های محصور پر درخت بر پا گشته بود و وی در شرح حال خود با شور بسیار درباره آنها سخن می‌گفت. امیر، باغبانی انگلیسی از اهالی یورکشیر، به نام وایلد را به خدمت گرفت.